إنّا أنزلناه فى لیله القدر
این آیه از جمله آیاتى است که علاوه بر معنا و تفسیر ظاهری، به حکم تفسیر باطنى برآن حضرت منطبق است.
در تفسیر فرات کوفى با ذکر سند از امام صادق‌علیه السلام  نقل شده است، که حضرت در تفسیر «إنّا أنزلناه فى لیله القدر» فرمودند: «لیله» فاطمه و«القدر»، اللّه است. سپس افزودند:
«فمن عرف فاطمه حق معرفتها، فقد أدرک لیله‌القدر و‌إنّما سمّیت فاطمه لأن الخلق فطموا عن معرفتها؛ پس هر کسى که فاطمه را به درستى و «کما هو حقه» بشناسد، لیله القدر را درک کرده است و فاطمه به این نام، نام گذارى شده، به خاطر آن‌که مردم از شناخت او عاجزند.1

فاطمه، لیله القدر است زیرا که:
در میان همه شب‌ها، آن چه بی‌نظیر و مطلوب است، شب قدر است. در میان همه زنها نیز آن‌که بی‌نظیر و مطلوب است، فاطمه است.
از آن حضرت، تعبیر «لیل» شده است. زیرا همان گونه که شب همه چیز را در برمی‌گیرد، ظلم و ستم بنی‌امیه آن حضرت را در برگرفت.
فاطمه، لیل است زیرا شب، بیانگر پوشیدگى و مستورى و حجاب و عفت و حیاء است.
ویژگى شب قدر، توبه و نزدیکى به خدا و اطاعت و بندگى و حفظ احکام است. ویژگى فاطمه سلام الله علیها و را ه و روش و سیره آن حضرت نیز، قرب به خدا و اطاعت و بندگى او و حفظ ارزش‌هاى الهى است.
مهم‌ترین و ممتازترین عمل در شب قدر، علم و پرداختن به آن است. درمیان صفات و ویژگی‌هاى فاطمه سلام الله علیها ، نیز علم و معرفت و آگاهى آن حضرت به خدا، دین خدا، تکالیف، وظایف و ارزش‌هاى انسانی، از همه مهم‌ تر و بزرگ‌ تر است. ارزش سایر اعمال آن حضرت به همین آگاهى و شناخت و علم اوست و این از بزرگ‌ترین درس‌ها و تعالیم براى همه، بخصوص براى زنان است.
شب قدر از هزار ماه، بهتر است و یک لحظه و یک روز زندگى و سیره حضرت زهرا‌ سلام الله علیها، از هزاران ماه و سال زندگى که در آنها خبرى از آن راه و روش و الگو نباشد، بهتر است.
شب قدر، ظرف و جایگاه قرآن است.جایگاه حضرت زهرا  سلام الله علیها و گفتار و کردار و زندگى آن حضرت هم درتفسیر عملى قرآن و تجسم و تبلور آیات آن است. همان‌گونه که انسان در شب قدر به قرآن، نزدیک‌تر شده، و آن را بر سر مى نهد، با نزدیک شدن به حضرت زهرا‌‌ سلام الله علیها نیز انسان به قرآن نزدیک شده و آن را نصب العین خود قرار می‌دهد.
شب قدر همان لیله مبارکه یعنى شب نزول برکت و ارزش‌ها است و چشمه‌ اى است که این فضایل و سعادت‌ها از آن جوشیده و نازل مى شود. فاطمه نیز محل نزول و صدور این اصالت‌ها و ارزش‌ها و مکارم است.
شب قدر، تجمع ملائکه اللّه است و بهره از عالم ملکوت، افزون‌تر خواهد بود. آن کس هم که بیشتر با فاطمه، نزدیک‌تر شده و از آن حضرت بهره ببرد از خوى و خصلت ملائکه، حظ فزون‌ترى برده و به عالم فرشتگان و تجرّد و تقدّس، نزدیک‌تر می‌گردد بلکه از آن ها نیز، برتر می‌رود.
ممکن است سال‌ها بگذرد و کسى از شب قدر، جز ظاهری، بیش درک نکند.

اما اگر از حقیقت آن، ذره‌اى درک نماید، چنان آگاهى و تنبه بیدارى به او می‌بخشد که مسیر زندگیش عوض می‌شود و سخت به خدا نزدیک می‌گردد. فاطمه، نیز چنین است.یعنى ممکن است فرد یا جامعه‌اى سال ها به لیله‌القدر برسد و فاطمه‌‌ سلام الله علیها را از خود بداند؛ اما حقیقت او را درک نکند و جز ظاهرى از آن نفهمد، اما با درک زندگى و ابعاد گوناگون حیات واقعى فاطمه، جرقه‌اى در دل آنان بدرخشد و مسیر سرنوشت آنان را عوض نماید.
از این گذشته زمان غسل و کفن و دفن، بنابر وصیت حضرتش نیز در دل شب متناسب با لیله القدر است و قرن‌ها است که قبر مجهول و ناپیداى او نیز حاکى از تناسب وجود مقدسش با لیله القدر دارد.
و «اللیله هى فاطمه و‌القدر هو اللّه»: فاطمه، اضافه تشریفى به خدا دارد از حیث:
آن‌که پس از پدر بزرگوار و شوهر گرانقدرش، بیش از تمام پیامبران مرسل و غیر مرسل، ایمان به خدا داشته و در عالم انوار و اشباح و ارواح، خدا را تسبیح و تمجید و تقدیس و تحلیل کرده و سپاس گزار بوده است. نور مقدس او چندین هزار سال پیش از آفرینش آسمان و زمین آفریده شده است.
آن که فاطمه زهرا، افضل تمام انبیا ومرسلین وملائکه و مقربین است و همه آن ها نیازمند به شفاعت زهرا‌سلام الله علیها طبق اخبار و احادیث مستفیضه صادره از مصادر وحى و تنزیل می‌باشند.
آن که ملائکه حتى جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزائیل هم بی‌اذن بر او داخل نمی‌شوند. و از اطاعت او بیرون نبودند و خداوند عزوجل، عهد ولایت او را از آن ها گرفته است.
زهراى مرضیه، علت وجود ائمه یازده‌گانه، اوصیاى رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم  می‌باشد و ذریه پیامبر تا قیامت از نسل او هستند.
ارباب معرفت نیز در بعضى از تفاسیر، روایت امام صادق علیه السلام  را نقل کرده و آن را پذیرفته‌اند و براساس مبانى عرفان اسلامى «لیله مبارکه» را انسان کامل، تفسیر کرده‌اند. انسان کامل در این مکتب جایگاه محورى دارد. از نظر روایات مسلّم است که جبرئیل امین به فاطمه‌ سلام الله علیها  نازل می‌شد، در حالى که جبرئیل امین، حتى بر‌ائمه‌علیهم السلام نیز نازل نمی‌شد. مصحف فاطمه، محصول شرفیابى فرشته وحى الهى بر حضرت زهراست که از افتخارات تشیع، شمرده می‌شود.

امام صادق‌ علیه السلام در ضمن مصحف فاطمه می‌فرماید: «فیه علم القرآن کما انزل»؛ علم قرآن همان‌طور که نازل شده در مصحف فاطمه‌ سلام الله علیها موجود است.
لذا آگاهى از قرآن و اسرار آن مربوط به حضرت زهرا و سایر معصومان می‌باشد، چون قرآن در خانه آن ها نازل شده است، آن ها هستند که در سایه آشنایى با این منبع لایزال الهى توانایى شناخت و درک حقایق و معارف و دانش‌هاى گوناگون را پیدا کرده‌اند.
در بعضى روایات آمده که مصحف فاطمه، سه برابر قرآن است. شاید تأویل و تفسیر قرآن مجید باشد زیرا ما معتقدیم که علم قرآن طبق فرمایش خود قرآن، در نزد صاحبان این علم است که آن ها هم، همان ائمه طاهرین هستند که فاطمه‌‌ سلام الله علیها  نیز جزو آن هاست. اما در اینجا مطلب بالاتر است زیرا مصحف با این خصوصیات، فقط، بر‌فاطمه‌ سلام الله علیها  قرائت شده‌است.2

منابع در ادامه مطلب…

ادامه »

یکی دیگر از ادله برتری و فضیلت حضرت فاطمه سلام الله علیها از نگاه قرآن کریم، آیات 5 الی 10 از سوره مبارکه انسان است که مربوط به نذر امام علی علیه السلام و حضرت فاطمه سلام الله علیها، امام حسن و امام حسین علیهما السلام و فضه و نیز ایثارگری آن ها می باشد.

تفسیر آیات سوره انسان:
خداوند متعال در سوره انسان چنین می فرماید:

إنّ الأبرار یشربون من کأس کان مزاجها کافوراً. عیناً‌یشرب بها عباد اللّه یفجّرونها تفجیرا. یوفون بالنذر و‌یخافون یوماً کان شرّه مستطیراً. و‌یطعمون الطعام على حبّه مسکیناً و‌یتیماً و‌أسیراً. إنّما نطعمکم لوجه اللّه لا نرید منکم جزاء و‌لا شکوراً. إنّا نخاف من ربّنا یوماً عبوساً قمطریراً. 1

ابرار در آخرت از جام‌هاى بزرگ لبریز بهشت که چون کافور، سرد و دلپذیر است، می‌آشامند و آن کافورها، خوشبوى و شیرین است. این آب، آمیخته است به آب چشمه‌اى که براى بندگان خاص خود خلق شده و هر کجا بخواهند، آن کاسه‌ها حاضر است و در قصرها مهیا است. این آب گوارا مثل این است که در عمارات و ابنیه بهشت،
همیشه جریان دارد و در اختیار بنده‌هاى وفادار خداست. اینان به نذر خود وفا کرده و اطاعت خدا کرده و از روزى که محنت آن، آشکار است، می‌ترسند. اینان در راه خدا به مسکین و یتیم و اسیر، اطعام می‌کنند و به زبان حال می‌گویند: ما براى خدا، اطعام کردیم، و از شما جزا و تشکرى نمی‌خواهیم. ما از پروردگارمان در روزى که چهره برافروخته و در هم کشیده است، می‌ترسیم.

نگاهی به سبب نزول آیات:
براساس نقل عبدالله بن عباس می خوانیم: «حسن و حسین بیمار شدند، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند و به علی  علیه السلام فرمودند: ای ابوالحسن! خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می کردی. علی، فاطمه و فضه که خادمه آن ها بود، نذر کردند که اگر آن ها شفا یابند، سه روز روزه بگیرند. چیزی نگذشت که هر دو شفا یافتند، در حالی که از نظر مواد غذایی دست خالی بودند. حضرت علی علیه السلام سه من جو قرض نمود و فاطمه سلام الله علیها یک سوم آن را آرد کرد و نان پخت. هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: «سلام بر شما ای اهل بیت محمد! مستمندی از مستمندان مسلمانان هستم، غذایی به من بدهید.»
آن ها همگی مسکین را بر خود مقدم داشتند و سه خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند. روز دوم را همچنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتی که غذایی را آماده کرده بودند یتیمی بر در خانه آمد، آن روز نیز ایثار کردند و غذای خود را به او دادند. (باز با آب افطار کردند و روز بعد را نیز روزه گرفتند) در سومین روز اسیری به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد، باز سهم غذای خود را به او دادند. هنگامی که صبح شد، علی علیه السلام دست حسن و حسین را گرفته بود، خدمت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم آمدند، وقتی پیامبر آن ها را مشاهده کرد، دید از شدت گرسنگی می لرزند. فرمود: «این حالی را که در شما می بینم برای من بسیار گران است، سپس برخاست و با آن ها حرکت کرد. هنگامی که وارد خانه فاطمه علیها السلام شد، دید در محراب عبادت ایستاده در حالی که از شدت گرسنگی چشم هایش به گودی نشسته …. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ناراحت شد. در همین هنگام جبرئیل نازل گشت و گفت: «ای محمد! این سوره را بگیر، خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می گوید. سپس سوره «هل اتی» را بر او خواند.» 2
شیخ طبرسی در تفسیر خود در خصوص آیات مورد اشاره چنین می نویسد:
«همانا خاص (مذهب اهل بیت) و عام (مذهب اهل سنت) روایت نموده اند که آیات 5 الی 22 از این سوره درباره علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام خادمه آن ها به نام فضه نازل شده است. این روایت از عبدالله بن عباس، مجاهد و ابوصالح نیز نقل شده است.» 3

منابع :

1- سوره انسان، آیات 5-10
2- شیخ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 611-612
3- شیخ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 611،

آیه «مباهله» (آل عمران: 61) از مهم ترین ادله قرآنی، در خصوص فضیلت و برتری اهل بیت علیهم السلام و شخص حضرت فاطمه سلام الله علیها به حساب می آید. این آیه شریف به طور خاص درباره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، امام علی علیه السلام، حضرت فاطمه سلام الله علیها، امام حسن و امام حسین علیه السلام نازل شده و در عین حال بر فضیلت آن ها دلالت می کند.

مفسران و دانشمندان مذهب اهل بیت علیهم السلام و اهل سنت در طول تاریخ درباره این آیه بحث های لازم را انجام داده اند. با توجه به اینکه آیه «مباهله» از آیات دلالت کننده بر فضیلت خاصی دارند، در این قسمت با نگاهی گذرا آیه مورد بحث را به صورت تطبیقی بررسی خواهیم نمود.

تفسیر آیه مباهله:
در قرآن کریم می خوانیم:
إِنَّ مَثَلَ عِيسَى عِندَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثِمَّ قَالَ لَهُ كُن فَيَكُونُ * الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُن مِّن الْمُمْتَرِينَ * فَمَنْ حَآجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةَ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ. 1
«همانا مثل عیسی در نزد خدا، همچون مثل آدم است که او را از خاک آفرید و سپس به او فرمود: «موجود باش!» او هم فوراً موجود شد [بنابراین ولادت مسیح بدون پدر، هرگز دلیل بر الوهیت او نیست]. این ها حقیقتی است از جانب پروردگار تو، بنابراین از تردید کنندگان مباش. هرگاه بعد از علم و دانشی که [درباره عیسی مسیح] به تو رسیده، باز کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آن ها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما نفوس خود را دعوت کنیم، شما هم نفوس خود را؛ آن گاه مباهله کنیم و لعنت خداوند را بر دروغگویان قرار دهیم.»
لازم به یادآوری است که در کتب تفسیری، حدیثی و تحلیلی مذاهب اسلامی تنها آیه 61 سوره آل عمران به عنوان «آیه مباهله» شناخته می شود.

نگاهی به معنای مباهله
«مباهله» واژه ای عربی است و معنای آن رها کردن و قید و بندی را از چیزی برداشتن است. یکی از معانی آن به حال خود گذاشتن حیوان ماده و نبستن سینه اوست تا بدین وسیله نوزادش بتواند به راحتی شیر بنوشد. در زبان عربی به این حیوان ماده «باهل» گفته می شود. 2
همچنین این کلمه به معنای لغت نمودن نیز آمده است.3
اما این واژه در اصطلاح به معنای نفرین کردن دو نفر یا دو گروه به یکدیگر است؛ به گونه ای که افرادی که با هم درباره یک مسئله مهم دینی، مذهبی و … با یکدیگر گفتگو و اختلاف دارند، در یک جا جمع شوند و به درگاه الهی تضرع کنند و از خداوند بخواهند که فرد دروغگو یا ظالم را رسوا سازد و یا بر او عذابی نازل فرماید.

سبب نزول آیه مباهله
روایات مربوط به سبب نزول آیه مباهله متعدد و کمی متفاوت است که در اینجا به نقل یکی از آن ها اکتفا می کنیم:
«هیأتی از مسیحیان منطقه نجران در شهر مدینه، خدمت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم رسیدند و چنین گفتند: آیا فرزندی را که بدون پدر به دنیا آمده باشد، دیده اید؟ خداوند متعال در جواب سئوال آنها، آیه 59 (ان مثل عیسی عندالله….) از سوره آل عمران را نازل فرمود و به آنها اعلام کرد که عیسی علیه السلام همانند حضرت آدم علیه السلام است که بدون پدر و مادر، به وجود آمد. وقتی که هیأت مسیحی بر جهل و ادعای خود اصرار ورزیدند، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم [براساس دستور الهی] آنها را به مباهله فراخواند. آن ها تا فردای آن روز از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مهلت خواستند. اسقف اعظم (روحانی بزرگ هیأت مسیحی) به آن ها چنین گفت: شما فردا به محمد صلی الله علیه و آله و سلم نگاه کنید. اگر برای مباهله با فرزندان و اهل خود آمد، از مباهله با او بترسید و اگر با اصحاب خود آمد، با او مباهله کنید، زیرا (در این صورت) چیزی در بساط ندارند.
فردای آن روز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم همراه علی بن ابی طالب، حسن و حسین علیهم السلام و فاطمه سلام الله علیها آمدند. آن حضرت دست علی بن ابی طالب را گرفته بود، حسن و حسین در پیش روی او راه می رفتند و حضرت فاطمه پشت سر آن حضرت بود.
هیأت مسیحی نیز در حالی آمدند، که اسقف اعظم آن ها پیشاپیششان بود. هنگامی که او پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم را با آن چند نفر دید، درباره آن ها سئوال کرد به او گفتند که این پسر عمو و داماد او و محبوب ترین مردم نزد اوست و این دو پسر، فرزندان دختری او، از علی علیه السلام هستند و آن بانوی جوان، دخترش فاطمه علیها السلام است که عزیزترین مردم نزد او و نزدیک ترین افراد به قلب اوست…
در این هنگام هیأت مسیحی از مباهله امتناع ورزید و اسقف اعظم مسیحیان به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم گفت: یا اباالقاسم! ما با تو مباهله نمی کنیم، بلکه مصالحه می کنیم. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نیز با آنها بر پرداخت جزیه مصالحه نمود.» 4
در روایتی آمده است که اسقف آن ها گفت: «من صورت هایی را می بینم که اگر از خدا تقاضا کنند که کوهها را از جا برکند، چنین خواهد کرد. هرگز با آن ها مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و یک مسیحی تا روز قیامت بر روی زمین باقی نخواهد ماند.»5
همچنین در روایت دیگری آمده است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم پس از امتناع هیأت مسیحی از مباهله و رضایت دادن آن ها به پرداخت جزیه چنین فرمود: «قسم به خدایی که مرا به حق مبعوث نمود، اگر آن ها با ما مباهله می کردند، وادی آتش بر روی آنها می بارید.»6

منابع :

1-سوره آل عمران، آیه 59-61

2- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 149

3- احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ج 1، ص 64

4-شیخ طوسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 76،

5- فخر رازی، تفسیر الفخر الرازی، ج 8، ص 89،و شیخ جارالله الزمخشری، تفسیر الکشاف، ج 1، ص 368-369

6- واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ص 90، و شیخ زمخشری، تفسیر الکشاف، ج 1، ص 369

ذلک الّذى یبشّر اللّه عباده الّذین ءامنوا و‌عملوا الصّالحات قل لا أسألکم علیه أجراً الاّ المودّه فى القربى و‌من یقترف حسنه نزد له فیها حسناً إنّ اللّه غفور شکور. أم یقولون افترى على اللّه کذباً.1

این همان است که خداوند به بندگانش که ایمان آورده‌اند و کارهاى شایسته کرده‌اند؛ مژده می‌دهد، بگو براى آن کار از شما مزدى نمی‌طلبم مگر دوستدارى در حق اهل بیتم و هر کس کار نیکى کند در آن برایش جزاى نیک بیفزاییم چرا که خداوند آمرزنده قدردان است. یا می‌گویند پیامبر خدا دروغ بسته است….

ابن عباس درباره شأن نزول آیات فوق که به آیات مودت، شهرت یافته، ‌گوید:
چون اسلام پس از هجرت پیامبر به مدینه، استحکام یافت، انصار گفتند: نزد پیامبر برویم و بگوییم در گرفتاری‌هایى که پیش می‌آید، اموال ما در اختیار تو است و می‌توانى در جهت پیشبرد دین از آنها استفاده کنى. آیه شریفه، نازل شده و پیامبر آن را در پاسخ آنان، تلاوت فرمود. منافقان مانند همیشه که در صدد تضعیف رسول خدا‌ صلی الله علیه و آله والسلم  بودند اظهار داشتند: او در همان مجلس  این سخن را ساخت تا ما را پس از خود، نزد خویشانش ذلیل و خوار، گرداند.
آن‌گاه آیه دوم نازل شد که آیا بر خداوند دروغ و افتراء می‌زنید؟2
از نظر ادبى تفاوتى بین این‌که استثنا در آیه (إلا المودّه فى القربى) متصل باشد یا منقطع، وجود ندارداگر استثنا متصل باشد بدین معناست که:« من پاداشى از شما نمی‌خواهم جز دوستى اهل بیتم.» و اگر منقطع باشد3، بدین معناست که «دوستى اهل بیت پیامبر، اجرى براى پیامبر نیست. چرا که بهره این دوستی، نصیب مسلمانان و دوستداران اهل بیت آن حضرت است و بدین وسیله چنین خواسته‌اى از سوى رسول خدا‌(ص) در راستاى دعوت مردم به دین است.»
باید دید این چه مودتى است که هم سنگ، هم کفه و هم وزن اجر رسالت است. مودت گروهى که بر سر سلسله آنان زهراى مرضیه، محبوبه امت، است. همان بانویى که پیامبر درباره‌اش فرمود:
یا حسن و یا حسین انتما کفتا المیزان، فاطمه لسانه و لاتعدل الکفتان إلاّ باللسان، ولا یقوم اللسان إلاّ على الکفتین.4
اى حسن و حسین شما دو کفه ترازویى هستید که فاطمه، شاهین آن است و کفه ترازو در حال تعادل قرار نمی‌گیرد مگر به وسیله شاهین آن و شاهین، استوار نمی‌شود مگر بر دو کفه ترازو و…
در این کلام، زهرا، تنظیم کننده و برقرار کننده تعادل در این کانون معرفى می‌شود.

منابع در ادامه مطلب…

ادامه »

آیه «تطهیر» «احزاب: 33» یکی دیگر از مهم ترین ادله قرآنی، در خصوص فضیلت و برتری اهل بیت علیهم السلام و شخص حضرت فاطمه  سلام الله علیها محسوب می گردد. این آیه شریف به طور خاص درباره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، امام علی علیه السلام، حضرت فاطمه سلام الله علیها، امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام نازل شده و علاوه بر دلالت های خاص و مهم خود، در عین حال بر فضیلت آن ها نیز دلالت می کند.
مفسران و دانشمندان مذهب اهل بیت و اهل سنت در طول تاریخ درباره این آیه بحثهای لازم را انجام داده اند. با توجه به اینکه آیه «تطهیر» از آیات دلالت کننده بر فضیلت و برتری حضرت فاطمه سلام الله علیها است و آن حضرت در این خصوص جایگاه خاصی دارند، در این قسمت با نگاهی گذرا آیه مورد بحث را به صورت تطبیقی بررسی خواهیم نمود.

تفسیر آیه تطهیر:
در قرآن کریم می خوانیم:
إنَّما يُريدُ اللّه‏ُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً 1
«خدا فقط می خواهد پلیدی و [گناه] را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.»
شایان ذکر است که «آیه تطهیر» در مصحف فعلی به عنوان یک آیه مستقل نبوده و در قسمت پایانی آیه 33 سوره احزاب قرار گرفته است. در کتب تفسیری، حدیثی و تحلیلی مذاهب اسلامی نیز تنها قسمت پایانی آیه 33 سوره احزاب به عنوان «آیه تطهیر» شناخته می شود.

بررسی واژگان مهم آیه تطهیر:
برای روشن شدن معنای آیه تطهیر، لازم است نگاهی اجمالی به مهم ترین واژه های به کار رفته در این آیه شریف داشته باشیم:

إنما:
لفظ «إِنما» در زبان عربی بیان کننده حصر و انحصار مطلبی است که پس از آن ذکر می شود.
به گفته علامه طباطبایی، آیه شریف تطهیر با توجه به اینکه با لفظ «إنما» شروع شده، دارای دو انحصار است که عبارت اند از:
الف – انحصار اراده و خواست خداوند متعال در تطهیر و دور کردن پلیدی؛
ب – انحصار این عصمت و دوری از پلیدی ها و عیوب در اهل بیت. 2

اراده:
آنچه از دیدگاه واژه شناسان قرآن و زبان عربی به دست می آید، این است که واژه اراده در مورد انسان ها به معنای طلب کردن، اختیار و قصد نمودن و درباره خداوند متعال به معنای اراده، حکم و دستور به کار می رود.

رجس:
راغب اصفهانی در مفردات خود می نویسد: «رجس، چیز پلید است، و آن بر چهارگونه است: رجس طبعی، رجس عقلی، رجس شرعی و رجسی که جامع همه اینهاست، مانند میته.»3
در آیات قرآن کریم نیز واژه رجس در معانی متضاد و مختلف به کار رفته است که در اینجا به موارد آن اشاره می کنیم:
رجس در معنای شراب، قمار، بت ها و ازلام (نوعی بخت آزمایی) سوره مائده، آیه 90؛
رجس در معنای نفاق، توبه، آیه 95؛
رجس در معنای کفر و بی ایمانی، انعام، آیه 125، و نیز اعراف، آیه 71؛
رجس در معنای مردار، خون بیرون ریخته و گوشت خوک، انعام، آیه 145.
با توجه به آیات مذکور می توان نتیجه گرفت که واژه «رجس» از دیدگاه قرآن کریم در دو مورد مادی (مانند خوک، شراب و …) و غیر مادی (مانند کفر، نفاق و ….) به کار رفته است. بدون شک، با توجه به اطلاق آیه شریف تطهیر، و نیز «الف ولام» همراه کلمه رجس، این واژه شامل همه انواع پلیدی های مادی و معنوی و عیوب ظاهری و باطنی و حتی نواقص و کمبودهای آشکار و پنهان می شود.

یطهرکم:
راغب اصفهانی در «مفردات» خود چنین می نویسد: «طهارت دو گونه است طهارت و پاکی جسم، و طهارت و پاکی نفس که عامه آیات قرآن کریم بر این دو معنا حمل می شود.» 4

تطهیراً:
کلمه «تطهیراً» که در پایان آیه تطهیر به صورت مصدر ذکر شده، طبق قواعد زنان عربی بیان کننده نوعی تأکید است و به تطهیر اهل بیت علیه السلام مربوط می شود. بنابراین منظور از «یُطهِرکُم تَطهِیراً» در آیه مورد بحث، تطهیر جسمی و روحی کامل اهل بیت مورد خطاب است. براساس توضیحات ارائه شده، خداوند متعال در این آیه، هر چه که گناه شمرده می شود، (اعم از گناه اعتقادی، گناه اخلاقی، گناه علمی و سائر پلیدیها) را از اهل بیت دور می کند. به خاطر همین است که دانشمندان مذهب اهل بیت این آیه را مهمترین دلیل عصمت اهل بیت (یعنی منزه بودن آنها از هر نوع آلودگی) و نیز برتری و فضیلت آنها به حساب می آورند.
اما نوع اراده الهی که در این آیه از آن سخن به میان آمده است، دیدگاه های مختلفی از سوی مفسران فریقین ارائه شده است و به نظر ما، منظور از آن در این آیه شریف، اراده لطفیه است. این نوع اراده الهی بر دو رکن اساسی مبتنی است که یک رکن آن به بنده و رکن دیگر آن به خداوند مربوط می شود و همین نوع اراده را می توان با یک آیه قرآنی بهتر تبیین نمود خداوند در قرآن کریم می فرماید: وَ الذِّینَ جاهَدوُا فِینَا لَنَهدِیَنَّهُم سّبُلَّنا؛5 و آنها که در راه ما (با خلوص نیت) جهاد (و تلاش) کنند، قطعاً به راه های خود هدایتشان خواهیم کرد.»
بدون شک، اگر جهاد و تلاش آنها نبود، خداوند متعال هم آن را به راه های خود هدایت نمی فرمود. بنابراین، منظور از اراده الهی در آیه تطهیر، اراده لطیفه است که از طرفی لیاقت و تلاش اهل بیت علیهم السلام و از طرف دیگر عنایات خاص الهی این تطهیر را محقق می سازد.

آیه تطهیر از نگاه روایات:
به طور کلی احادیث و روایات مربوط به آیه تطهیر را می توان به سه دسته کلی ذیل نقسیم نمود:
روایات مربوط به سبب نزول آیه تطهیر؛
روایاتی که آیه تطهیر را به اهل بیت علیهم السلام مرتبط می سازد؛
روایات تسلیم (سلام دادن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به اهل البیت.)

منابع :

1-سوره احزاب، آیه 33
2-سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 309
3-راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 342
4- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 525
5- سوره عنکبوت، آیه 69