آیه مباهله و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها

آیه «مباهله» (آل عمران: 61) از مهم ترین ادله قرآنی، در خصوص فضیلت و برتری اهل بیت علیهم السلام و شخص حضرت فاطمه سلام الله علیها به حساب می آید. این آیه شریف به طور خاص درباره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، امام علی علیه السلام، حضرت فاطمه سلام الله علیها، امام حسن و امام حسین علیه السلام نازل شده و در عین حال بر فضیلت آن ها دلالت می کند.

مفسران و دانشمندان مذهب اهل بیت علیهم السلام و اهل سنت در طول تاریخ درباره این آیه بحث های لازم را انجام داده اند. با توجه به اینکه آیه «مباهله» از آیات دلالت کننده بر فضیلت خاصی دارند، در این قسمت با نگاهی گذرا آیه مورد بحث را به صورت تطبیقی بررسی خواهیم نمود.

تفسیر آیه مباهله:
در قرآن کریم می خوانیم:
إِنَّ مَثَلَ عِيسَى عِندَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثِمَّ قَالَ لَهُ كُن فَيَكُونُ * الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُن مِّن الْمُمْتَرِينَ * فَمَنْ حَآجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةَ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ. 1
«همانا مثل عیسی در نزد خدا، همچون مثل آدم است که او را از خاک آفرید و سپس به او فرمود: «موجود باش!» او هم فوراً موجود شد [بنابراین ولادت مسیح بدون پدر، هرگز دلیل بر الوهیت او نیست]. این ها حقیقتی است از جانب پروردگار تو، بنابراین از تردید کنندگان مباش. هرگاه بعد از علم و دانشی که [درباره عیسی مسیح] به تو رسیده، باز کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آن ها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما نفوس خود را دعوت کنیم، شما هم نفوس خود را؛ آن گاه مباهله کنیم و لعنت خداوند را بر دروغگویان قرار دهیم.»
لازم به یادآوری است که در کتب تفسیری، حدیثی و تحلیلی مذاهب اسلامی تنها آیه 61 سوره آل عمران به عنوان «آیه مباهله» شناخته می شود.

نگاهی به معنای مباهله
«مباهله» واژه ای عربی است و معنای آن رها کردن و قید و بندی را از چیزی برداشتن است. یکی از معانی آن به حال خود گذاشتن حیوان ماده و نبستن سینه اوست تا بدین وسیله نوزادش بتواند به راحتی شیر بنوشد. در زبان عربی به این حیوان ماده «باهل» گفته می شود. 2
همچنین این کلمه به معنای لغت نمودن نیز آمده است.3
اما این واژه در اصطلاح به معنای نفرین کردن دو نفر یا دو گروه به یکدیگر است؛ به گونه ای که افرادی که با هم درباره یک مسئله مهم دینی، مذهبی و … با یکدیگر گفتگو و اختلاف دارند، در یک جا جمع شوند و به درگاه الهی تضرع کنند و از خداوند بخواهند که فرد دروغگو یا ظالم را رسوا سازد و یا بر او عذابی نازل فرماید.

سبب نزول آیه مباهله
روایات مربوط به سبب نزول آیه مباهله متعدد و کمی متفاوت است که در اینجا به نقل یکی از آن ها اکتفا می کنیم:
«هیأتی از مسیحیان منطقه نجران در شهر مدینه، خدمت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم رسیدند و چنین گفتند: آیا فرزندی را که بدون پدر به دنیا آمده باشد، دیده اید؟ خداوند متعال در جواب سئوال آنها، آیه 59 (ان مثل عیسی عندالله….) از سوره آل عمران را نازل فرمود و به آنها اعلام کرد که عیسی علیه السلام همانند حضرت آدم علیه السلام است که بدون پدر و مادر، به وجود آمد. وقتی که هیأت مسیحی بر جهل و ادعای خود اصرار ورزیدند، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم [براساس دستور الهی] آنها را به مباهله فراخواند. آن ها تا فردای آن روز از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مهلت خواستند. اسقف اعظم (روحانی بزرگ هیأت مسیحی) به آن ها چنین گفت: شما فردا به محمد صلی الله علیه و آله و سلم نگاه کنید. اگر برای مباهله با فرزندان و اهل خود آمد، از مباهله با او بترسید و اگر با اصحاب خود آمد، با او مباهله کنید، زیرا (در این صورت) چیزی در بساط ندارند.
فردای آن روز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم همراه علی بن ابی طالب، حسن و حسین علیهم السلام و فاطمه سلام الله علیها آمدند. آن حضرت دست علی بن ابی طالب را گرفته بود، حسن و حسین در پیش روی او راه می رفتند و حضرت فاطمه پشت سر آن حضرت بود.
هیأت مسیحی نیز در حالی آمدند، که اسقف اعظم آن ها پیشاپیششان بود. هنگامی که او پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم را با آن چند نفر دید، درباره آن ها سئوال کرد به او گفتند که این پسر عمو و داماد او و محبوب ترین مردم نزد اوست و این دو پسر، فرزندان دختری او، از علی علیه السلام هستند و آن بانوی جوان، دخترش فاطمه علیها السلام است که عزیزترین مردم نزد او و نزدیک ترین افراد به قلب اوست…
در این هنگام هیأت مسیحی از مباهله امتناع ورزید و اسقف اعظم مسیحیان به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم گفت: یا اباالقاسم! ما با تو مباهله نمی کنیم، بلکه مصالحه می کنیم. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نیز با آنها بر پرداخت جزیه مصالحه نمود.» 4
در روایتی آمده است که اسقف آن ها گفت: «من صورت هایی را می بینم که اگر از خدا تقاضا کنند که کوهها را از جا برکند، چنین خواهد کرد. هرگز با آن ها مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و یک مسیحی تا روز قیامت بر روی زمین باقی نخواهد ماند.»5
همچنین در روایت دیگری آمده است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم پس از امتناع هیأت مسیحی از مباهله و رضایت دادن آن ها به پرداخت جزیه چنین فرمود: «قسم به خدایی که مرا به حق مبعوث نمود، اگر آن ها با ما مباهله می کردند، وادی آتش بر روی آنها می بارید.»6

منابع :

1-سوره آل عمران، آیه 59-61

2- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 149

3- احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ج 1، ص 64

4-شیخ طوسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 76،

5- فخر رازی، تفسیر الفخر الرازی، ج 8، ص 89،و شیخ جارالله الزمخشری، تفسیر الکشاف، ج 1، ص 368-369

6- واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ص 90، و شیخ زمخشری، تفسیر الکشاف، ج 1، ص 369