آیه تطهیر و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها

آیه «تطهیر» «احزاب: 33» یکی دیگر از مهم ترین ادله قرآنی، در خصوص فضیلت و برتری اهل بیت علیهم السلام و شخص حضرت فاطمه  سلام الله علیها محسوب می گردد. این آیه شریف به طور خاص درباره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، امام علی علیه السلام، حضرت فاطمه سلام الله علیها، امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام نازل شده و علاوه بر دلالت های خاص و مهم خود، در عین حال بر فضیلت آن ها نیز دلالت می کند.
مفسران و دانشمندان مذهب اهل بیت و اهل سنت در طول تاریخ درباره این آیه بحثهای لازم را انجام داده اند. با توجه به اینکه آیه «تطهیر» از آیات دلالت کننده بر فضیلت و برتری حضرت فاطمه سلام الله علیها است و آن حضرت در این خصوص جایگاه خاصی دارند، در این قسمت با نگاهی گذرا آیه مورد بحث را به صورت تطبیقی بررسی خواهیم نمود.

تفسیر آیه تطهیر:
در قرآن کریم می خوانیم:
إنَّما يُريدُ اللّه‏ُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً 1
«خدا فقط می خواهد پلیدی و [گناه] را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.»
شایان ذکر است که «آیه تطهیر» در مصحف فعلی به عنوان یک آیه مستقل نبوده و در قسمت پایانی آیه 33 سوره احزاب قرار گرفته است. در کتب تفسیری، حدیثی و تحلیلی مذاهب اسلامی نیز تنها قسمت پایانی آیه 33 سوره احزاب به عنوان «آیه تطهیر» شناخته می شود.

بررسی واژگان مهم آیه تطهیر:
برای روشن شدن معنای آیه تطهیر، لازم است نگاهی اجمالی به مهم ترین واژه های به کار رفته در این آیه شریف داشته باشیم:

إنما:
لفظ «إِنما» در زبان عربی بیان کننده حصر و انحصار مطلبی است که پس از آن ذکر می شود.
به گفته علامه طباطبایی، آیه شریف تطهیر با توجه به اینکه با لفظ «إنما» شروع شده، دارای دو انحصار است که عبارت اند از:
الف – انحصار اراده و خواست خداوند متعال در تطهیر و دور کردن پلیدی؛
ب – انحصار این عصمت و دوری از پلیدی ها و عیوب در اهل بیت. 2

اراده:
آنچه از دیدگاه واژه شناسان قرآن و زبان عربی به دست می آید، این است که واژه اراده در مورد انسان ها به معنای طلب کردن، اختیار و قصد نمودن و درباره خداوند متعال به معنای اراده، حکم و دستور به کار می رود.

رجس:
راغب اصفهانی در مفردات خود می نویسد: «رجس، چیز پلید است، و آن بر چهارگونه است: رجس طبعی، رجس عقلی، رجس شرعی و رجسی که جامع همه اینهاست، مانند میته.»3
در آیات قرآن کریم نیز واژه رجس در معانی متضاد و مختلف به کار رفته است که در اینجا به موارد آن اشاره می کنیم:
رجس در معنای شراب، قمار، بت ها و ازلام (نوعی بخت آزمایی) سوره مائده، آیه 90؛
رجس در معنای نفاق، توبه، آیه 95؛
رجس در معنای کفر و بی ایمانی، انعام، آیه 125، و نیز اعراف، آیه 71؛
رجس در معنای مردار، خون بیرون ریخته و گوشت خوک، انعام، آیه 145.
با توجه به آیات مذکور می توان نتیجه گرفت که واژه «رجس» از دیدگاه قرآن کریم در دو مورد مادی (مانند خوک، شراب و …) و غیر مادی (مانند کفر، نفاق و ….) به کار رفته است. بدون شک، با توجه به اطلاق آیه شریف تطهیر، و نیز «الف ولام» همراه کلمه رجس، این واژه شامل همه انواع پلیدی های مادی و معنوی و عیوب ظاهری و باطنی و حتی نواقص و کمبودهای آشکار و پنهان می شود.

یطهرکم:
راغب اصفهانی در «مفردات» خود چنین می نویسد: «طهارت دو گونه است طهارت و پاکی جسم، و طهارت و پاکی نفس که عامه آیات قرآن کریم بر این دو معنا حمل می شود.» 4

تطهیراً:
کلمه «تطهیراً» که در پایان آیه تطهیر به صورت مصدر ذکر شده، طبق قواعد زنان عربی بیان کننده نوعی تأکید است و به تطهیر اهل بیت علیه السلام مربوط می شود. بنابراین منظور از «یُطهِرکُم تَطهِیراً» در آیه مورد بحث، تطهیر جسمی و روحی کامل اهل بیت مورد خطاب است. براساس توضیحات ارائه شده، خداوند متعال در این آیه، هر چه که گناه شمرده می شود، (اعم از گناه اعتقادی، گناه اخلاقی، گناه علمی و سائر پلیدیها) را از اهل بیت دور می کند. به خاطر همین است که دانشمندان مذهب اهل بیت این آیه را مهمترین دلیل عصمت اهل بیت (یعنی منزه بودن آنها از هر نوع آلودگی) و نیز برتری و فضیلت آنها به حساب می آورند.
اما نوع اراده الهی که در این آیه از آن سخن به میان آمده است، دیدگاه های مختلفی از سوی مفسران فریقین ارائه شده است و به نظر ما، منظور از آن در این آیه شریف، اراده لطفیه است. این نوع اراده الهی بر دو رکن اساسی مبتنی است که یک رکن آن به بنده و رکن دیگر آن به خداوند مربوط می شود و همین نوع اراده را می توان با یک آیه قرآنی بهتر تبیین نمود خداوند در قرآن کریم می فرماید: وَ الذِّینَ جاهَدوُا فِینَا لَنَهدِیَنَّهُم سّبُلَّنا؛5 و آنها که در راه ما (با خلوص نیت) جهاد (و تلاش) کنند، قطعاً به راه های خود هدایتشان خواهیم کرد.»
بدون شک، اگر جهاد و تلاش آنها نبود، خداوند متعال هم آن را به راه های خود هدایت نمی فرمود. بنابراین، منظور از اراده الهی در آیه تطهیر، اراده لطیفه است که از طرفی لیاقت و تلاش اهل بیت علیهم السلام و از طرف دیگر عنایات خاص الهی این تطهیر را محقق می سازد.

آیه تطهیر از نگاه روایات:
به طور کلی احادیث و روایات مربوط به آیه تطهیر را می توان به سه دسته کلی ذیل نقسیم نمود:
روایات مربوط به سبب نزول آیه تطهیر؛
روایاتی که آیه تطهیر را به اهل بیت علیهم السلام مرتبط می سازد؛
روایات تسلیم (سلام دادن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به اهل البیت.)

منابع :

1-سوره احزاب، آیه 33
2-سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 309
3-راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 342
4- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 525
5- سوره عنکبوت، آیه 69