رنگ باختگی وجدان کاری
متاسفانه این روزها وجدان کاری در جامعه خیلی کمرنگ شده است سستی و ضعف در وجدان و فرهنگ کار، به عنوان معضلی جدی درجامعه اسلامی مورد توجه قرار گرفته است همین رنگ باختگی وجدان کاری ما را برآن داشت که در این زمینه مطالعه کوتاهی داشته باشیم.
اگر آدمي از داشتن قلب سليم بي‌بهره باشد بطور قطع چنين انساني از وجدان نيز بي‌بهره است. پس براي بدست آوردن وجدان لازم است قلب را سالم و صحيح نگه داشت والا تلاش بيهوده خواهد شد .اما آنچه در اينجا مهم است اينكه چه ارتباطي بين وجدان و كار وجود دارد و منظور از وجدان كاري چيست؟
در ديدگاه اسلام خداوند ناظر هميشگي و تمام اعمال آدميان است حالا اگر انسان بتواند حضور خدا را درك و وجدان كند قطعاً چنين شخصي احتياج زيادي به پاسبانهاي بشري نخواهد داشت. اما بايد توجه داشت كه چنين نگرش ما را از پروردن آدميان حتي آنهايي كه حضور خدا را درك نمي‌كنند بازدارد لذا اين نظريه مبنا را كار و وجدان قرار مي‌دهد و تمام آدميان را مورد خطاب قرار مي‌دهد.
پس بايد آدميان را با وجدان آشنا كرد تا در جاهايي كه ناظران بشري وجود ندارد ناظر دروني او را بپايد. ناگفته پيداست كه اگر انساني كار خود را با راهنمايي وجدان انجام ندهد قطعاً ناظران بشري هم بطور كامل توانايي واداشتن چنين شخصي به كار را نخواهد داشت.
پس بين وجدان و كار ارتباط تنگاتنگي وجود دارد و اگر در جامعه‌اي آدميان اين ارتباط را مدنظر قرار ندهند قطعاً كارها بصورت ناقص انجام خواهد پذيرفت اگر بگوييم كه در شرايطي ممكن است هيچ كاري هم انجام نپذيرد.
وجدانِ کاري ، جزئي از فرهنگ عمومي است که بسيار پسنديده است. وجدانِ کاري، يعني افراد يک جامعه، خود را در قبالِ آن کاري که پذيرفته اند متعّهد بدانند و نوعي احساس وجدان نسبت به آن داشته باشند و سرِهم بندي و رفع تکليف نکنند و آن کار را به صورت کامل انجام دهند.
با توجه به آنچه گفته شد مي‌توان از وجدان كاري تعريفي را ارائه كرد:
«وجدان کاری بازگوکنندة انگیزة درونی است که هر فرد با توجه به آن و با شناخت کامل به وظایف محوله، درصدد انجام بهینة کار خویش برمی‌آید. بنابراین، ملکه‌ای که بر طبق آن کاری بدون احتیاج به محرک‌های خارجی، با دقت و کامل انجام گیرد، برخاسته از وجدان کاری به شمار می‌آید. به‌طور خلاصه می‌توان گفت وجدان کاری برابر است با حالت ثابت درونی که فرد را به انجام درست دقیق کار، با میل و رغبت و اشتیاق ترغیب می‌کند».1
پس انساني كه داراي وجدان كار است براي قانون احترام قائل است و آن را در مقام عمل بطور صددرصد اجرا مي‌كند حتي اگر در صورت عدم انجام مجازاتي مواخذاتي در كار نباشد. چنين انساني به هبچ وجه به تساهل و تسامح تن نمي‌دهد و درصدد توجيه آنها برنمي‌آيد.
مقام معظم رهبری در پیام نوروزی سال 74 با تاکید بر اهمیت وجدان کاری فرمودند:
«کسانی که وجدان کاری دارند، کار را عملی صالح، وظیفه ای حقیقی، مسیولیتی اجتماعی و سیاسی و یک عبادت می دانند، رحمت خدا انسانهایی را شامل می شود که وظایف خود را نیکو، محکم، متقن و صحیح انجام دهند و از سرهم بندی و بی اعتنایی به استحکام کار به شدت پرهیز کنند».
داشتن وجدان کاری به فعالیت‌های اجتماعی ارزش و اعتبار می‌بخشد و کسانی که همواره در زندگی کاهلی و کم کاری می‌کنند، آسیب‌های جبران ناپذیری به خود و اجتماع وارد می‌سازند. از بعد فردی لقمه‌های خود را به حرام آلوده می‌سازند و از بعد اجتماعی، چرخه کار جمعی را از حرکت می‌اندازند.
وجدان کاری انسان را وا می‌دارد تا همواره برای تحقق آرمانهای زیر تلاش نماید:
1- کار باید بدون عیب و نقص و در نهایت دقت و صداقت انجام گیرد.
2- کار باید تا سر حد امکان به نتیجه‌های منطقی و تعریف شده منتهی گردد.
3- کار باید به موقع و در زمان مناسب و لازم آن انجام گیرد.
4- کار باید با صرف کمترین هزینه انجام گیرد.
به طور کلی به کار در اسلام اهمیت زیادی داده شده است. کار در اسلام نوعی عبادت محسوب می‌شود. علاوه بر آن در اسلام به اتقان کار و خوب انجام‌دادن آن تاکید بسیاری شده است درحدیثی از پیامبر به این موضوع که به حیات اقتصادی جامعه مسلمانان مربوط می‌شود اشاره شده است.
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:
رَحِمَ اللَّهُ اِمرَأً عَمِلَ عَمَلاً فَاَتقَنَه؛2
خداوند فردی را كه كار نیكویی انجام دهد و آن [كار] را محكم ومتقن گرداند، مورد رحمت قرار میدهد.
عوامل موثر بر وجدان‌کاری
* عامل فرهنگی و آموزش در بالا بردن آگاهی و احساس مسئولیت افراد در قبال جامعه‌شان و این‌که آنها باید با کار مفید خود موجب شکوفایی جامعه شوند، بسیار مهم است.
* عامل دیگر عامل شخصی است که در آن افراد برای خود هدف تعیین کرده و برای رسیدن به آن برنامه‌ریزی می‌کنند. چنین فردی از حس مسئولیت بالایی برخوردار است که آن را در محیط کار خود نیز به کار می‌بندد.
* عامل دیگر تربیتی است. به این منظور که باید از همان دوران کودکی در افراد نسبت به درست کار کردن، احساس مسئولیت ایجاد کرد که در این جا خانواده نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.
راهکارهای نهادینه‌سازی وجدان کاری
راهکارهای شناختی
منظور از راهکارهای شناختی، اموری است که باعث تقویت باورهای اساسی مرتبط با وجدان کاری در افراد می‌شود که عبارت‌اند از:
1- توجه دادن به امانت الهی بودن همه امکانات و فرصت‌ها
در آیات 72و73 سورة احزاب، این مطلب یادآوری شده است که همة امکانات و فرصت‌های موجود، امانت الهی‌اند.3
2- توجه دادن به قیامت
وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ الَّذِینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَی النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ أَ لا یَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِیَوْمٍ عَظِیمٍ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ» (مطففین: 1-6).
کم‌‌فروشی هر صنفی، متناسب خودش می‌باشد؛ معلم، کارگر، نویسنده، فروشنده، مهندس، دکتر و…، هر کدام در انجام وظایف خود کوتاهی کنند، کم‌فروش‌اند.4
3- آگاهی دادن به کارکنان دربارة هدف سازمان
با توجه به تعریفی که برای وجدان کاری ارائه شد، می‌توان چنین تحلیل کرد که وجدان کاری در صورتی محقق می‌شود که با دقت انجام شود؛ یعنی وجدان کاری، صرف انجام کار نیست؛ بلکه انجام کار از روی آگاهی و دقت است. این دو خاصیت وقتی محقق می‌شوند که مدیر کارکنان را نسبت‌به هدف، و نیز چگونگی انجام کار آگاه کند؛ و اگر کارکنان از رسالت سازمان و نیز کیفیت انجام کار آگاهی نداشته باشند، ممکن است کارها را با بی‌میلی و نیز با اتلاف منابع زیاد، انجام دهند؛ ازاین‌رو، هم خود و هم سازمان را دچار سردرگمی نمایند.
4-ایجاد باور به عبادت بودن کار
اساساً کار و اشتغال در بینش توحیدی اسلام، یک ارزش شمرده می‌شود و تلاش بیشتر در کارهای دنیوی و اخروی، زمینة سعادت و رستگاری افراد را در دنیا و آخرت فراهم می‌کند و آنان را تا درجة جهادگران در راه خداوند بالا میبرد. رسول اکرم(ص) میفرماید: کسی که برای تأمین معاش خانوادهاش تلاش می‌کند، همانند مجاهد در راه خداست .5
چراکه کارها به تمام شدن آنها، و اعمال به پایان‌های درست و کامل آنها تعریف می‌شوند.6
علاوه بر این، متعلق کار هم نباید یک عمل نامشروع باشد. مباحث مکاسب محرمه در فقه، بیانگر این‌گونه شرایط‌اند. به لحاظ فقهی، کارهایی که موجب ضرر به جامعه شود، همانند تولید شراب، کسب معاش از طریق ربا، احتکار و تولید کالا و خدمات نامرغوب، حرام شمرده شده است.
5-توجه دادن به حرمت رشوه
6- توجه دادن به حرمت اسراف و تبذیر
فردی هم که فاقد وجدان کاری باشد و از انجام درست، به‌موقع و دقیق کار بر اساس اصول و ضوابط شرعی و قانونی شانه خالی نماید، جزو اسراف‌کنندگان و برادران شیاطین خواهد بود. بنابراین، توجه دادن به حرمت اسراف و تبذیر هم باعث می‌شود که وجدان کاری در افراد نهادینه‌سازی شود.
راهکارهای رفتاری
منظور از راهکارهای رفتاری، اموری است که به‌طور مستقیم رفتار افراد را به‌سمت انجام درست وظایف و مسئولیت‌های خود هدایت می‌کنند.
1-استفاده از تشویق و تنبیه مناسب
2-تأمین مناسب نیازهای مادی کارکنان
3-استفاده از ارتباطات مفید و مؤثر گروهی
4- رعایت عدالت و برابری
…………………………………
منابع:
1.منطقی، محسن (1375)، “گامی به سوی نهادینه کردن وجدان کاری در سازمان ها"، مجله معرفت، سال پنجم شماره اول، شماره مسلسل 17، تابستان،ص8.
2- مسائل علی بن جعفر و مستدركاتها، علی بن جعفر (علیه السلام) ص ۹۳)
3– صدر؛ سید محمد باقر (1379)، الاسلام یعود الحیاة، مقاله لمحة فقیهه عن مشرع الدستور فی جمهوری اسلامی ایران، قم: مرکز الابحاث وا لدارسات تحقیقیه للشیهد صدر، ص112
4- - قرائتی، محسن (1385)، تفسیرنور ج12، تهران، مرکز فرهنگی درس‌های از قرآن، دوم.ص 412
5- موسسه آل البیت لاحیاء التراث (1406ه.ق)، فقه المنصوب للامام رضا (علیه السلام)، تحقیق موسسه آل البیت قم، مشهد الموتر العالمی للامام رضا (علیه السلام)،ص 208
6- (مجلسی، محمد باقر (1403ه.ق)، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، الطبعه الثانیه ج77، ص 156).
7- مقاله محمد رضا رحیمی با عنوان نهادینه‌سازی وجدان کاری با رویکرد اسلامی
فرم در حال بارگذاری ...
فید نظر برای این مطلب