زبان، رسانه همگانی

وقتي سخن از «آفات زبان» است، در شرايط امروزي ديگر زبان به معناي آن تکّه گوشتي که در کام انسان است و کلماتي از آن خارج مي‌شود و گوش مخاطب آن را مي‌شنود، نيست.
هم زبان توسعه يافته، هم مخاطبان گسترده‌تر شده‌اند و هم آفت‌ها به تناسب تحوّل در زبان و تنوع در مخاطب و تغيير در شيوه اطلاع رساني، دگرگون شده است.
امروز، کساني حرف خودشان را از طريق راديو و تلويزيون و سوار بر امواج صوتي و تصويري به گوش و چشم ديگران مي‌رسانند.
کساني با استفاده از ابزار چاپ و نشر و تکنولوژي پيشرفته مطبوعات، با مخاطبان رابطه برقرار مي‌کنند.
زبان عدّه‌اي در عصر حاضر، فيلم و تئاتر و نمايشنامه و قالب‌هاي هنري است.
افرادي هم پيام خودشان را از دريچه چشم دوربين و در قاب عکس بيان مي‌کنند.
عده‌اي هم از راه نقاشي، طرّاحي، کاريکاتور، گرافيک ، حرف مي‌زنند و مقصود خود را مي‌رسانند.
زبان عده‌اي هم سايت‌ها، وبلاگ‌ها، اينترنت، ايميل، پيامک، بلوتوث، فاکس و … است.
اگر صدق و کذبي در کار است ، در اين قالب‌ها هم وجود دارد و اگر تعظيم و تحقيري پيش مي‌آيد، با اين ابزار هم صورت مي‌گيرد و اگر زبان، آفاتي دارد، در گستره همه عناصر و ابزار و قالب‌هاي بياني که امروز رايج است، قابل بررسي است و اگر مثلاً دروغ، يک آفت بزرگ زبان است، عکس دروغ، خبر دروغ، تحليل غلط، کاريکاتور موهن، نقاشي اهانت‌آميز، فيلم بد، سايت‌هاي غير واقعي و مستعار و … هم مشمول آن زشتي و نکوهيدگي قرار مي‌گيرند.
به تناسب اين موضوع، اندکي از «آفات زبان» به عنوان رسانه‌اي که در اختيار همه است، بحث مي‌کنيم.

شناخت «آفات زبان» براي مصونيت از آن‌ها و حفظ جامعه از عوارض سوء «گفته‌ها» و «نوشته‌ها» ضروري است و نه تنها يک بحث اخلاقي، بلکه موضوعي اجتماعي به شمار مي‌رود.
يکي از منابعي که به طور مبسوط به اين مهم پرداخته و آن را از بعد اخلاقي مورد توجه قرار داده است، کتاب نفيس «محجّة البيضاء» از فيض کاشاني است. در اين کتاب، حدود 90 صفحه پيرامون اين مطلب بحث کرده و از نگاه آيات و روايات و منابع اخلاقي و گفتار بزرگان اخلاق و عرفان، به آن پرداخته است و بيست آفت را براي زبان برشمرده است.[1]
آفت زبان از ديد «فيض کاشاني» اين است:
1. آفت سخن گفتن در آنچه به انسان مربوط نمي شود.
2. آفات حرف‌هاي اضافه و غير لازم.
3. آفت پرداختن به مباحث باطل و نادرست.
4. آفت جدال و مراء.
5. آفت خصومت و دشمني.
6. آفت تکلّف و تصنّع در سخن گفتن.
7. آفت فحش و ناسزاگويي و بددهني.
8. آفت لعن حيوان و جماد و انسان.
9. آفت غنا و آوازه‌خواني و شعرهاي بيهوده و غنايي.
10. آفت مزاح و شوخي‌هاي بي‌ثمر.
11. آفت افشاي راز و پرده‌دري.
12. آفت مسخره‌کردن و استهزا.
13. آفت وعده‌هاي دروغ و بي‌اساس.
14. آفت سخن و قسم دروغ.
15. آفت غيبت.
16. آفت سخن چيني و نمّامي.
17. آفت سخن افراد دوچهره و نفاق پيشه.
18. آفت ستايشگري و تملّق و چاپلوسي.
19. آفت غفلت از خطاهاي ريز در لابه لاي کلام.
20. آفت سؤال عوام از صفات و کلام الهي.

1 . محجّة البيضاء، فيض کاشاني، ج5، ص190 تا 288، چاپ انتشارات اسلامي، جامعه مدرسين.