ذو وجهین

از جلوه‌هاي بروني نفاق، آن است که کسي گفتار و کردارش، يا ظاهر و باطنش، يا حرف‌هايش در برابر مخاطبان مختلف يا شرايط متغيّر، دگرگون باشد و با هر کس طبق دلخواه و پسند او حرف بزند. در روايات اسلامي از چنين اشخاصي با عنوان «ذووجهين» و «ذولسانين» ياد شده است.
رسول خدا(ص) فرموده است:
«از بدترين بندگان خدا در قيامت، کساني را خواهيد يافت که دو چهره بوده‌اند، با اين گروه حرفي مي‌زنند و با آن گروه حرفي ديگر، يا با اين گروه با چهره و رويي مواجه مي‌شوند و با گروه ديگر با چهره ديگر».
فيض کاشاني از سخن چنين اشخاصي به عنوان يکي از «آفت‌هاي زبان» ياد کرده است[1] و احاديثي را از طريق شيعه و اهل سنّت آورده است که اين حديث، يکي از آن‌هاست:
خداوند به حضرت عيسي(ع) چنين موعظه فرمود:
«لِيَکُنْ لسانُکَ في السِرِّ وَ العلانيةِ واحِداً و کذلک قَلبُک…[2]؛ زبان و قلبت، در نهان و آشکار، يکي باشد. تو را از خودت برحذر مي‌دارم. خودت از خودت آگاه‌تري. دو زبان در يک دهان نمي‌گنجد، همچنان که دو شمشير در يک غلاف!»
به قول روانشاد سيد حسن حسيني:
«رفيق ناخالص آن است که در حضور ، دست تو را مي‌بوسد، و در غياب، پايت را گاز مي‌گيرد».[3]
به يکي از صحابه پيامبر گفته شد: ما به حضور فرمانروايان‌مان مي‌رسيم و پيش آنان حرف‌هايي مي‌زنيم و چون بيرون مي‌آييم، حرف‌هاي ديگري مي‌زنيم. گفت: ما در زمان رسول خدا(ص) اين را «نفاق» مي‌شمرديم.[4]
گاهي «تجليل ظاهري» مي‌شود، ولي پشت سر «تخريب» صورت مي‌گيرد.
گاهي «پشت صحنه» هاي خبرها با آنچه براي عموم گفته مي‌شود، متفاوت است و در «تحليل خبري»، قضايايي افشا مي‌شود که به مردم گفته نمي‌شود، يا طور ديگري بيان مي‌گردد.
گاهي گزارش‌هاي خبري، «اين سو» و «آن سو» دارد و کساني «مو» مي‌بينند و کساني «پيچش مو» و برخي «ابرو» و برخي ديگر «اشارت‌هاي ابرو».
آن روز که پشت پرده افشا گردد
سيماي گريم کرده رسوا گردد
تزوير و ريا نمايش ننگيني است
زشت است، اگر چه خوب اجرا گردد
و آيا جز اين است که «دو زبانه» و «دوچهره» بودن، اجراي نوعي «نفاق رفتاري و گفتاري» است؟
به هر حال، گفتني درباره آفات زبان، به ويژه در قالب‌هاي جديد آن بسيار است. شايعه پراکني هم يکي از آنها است.
زبان شايعه‌پراکني نيز گاهي «تلفن همراه» است و روش آن، «ارسال پيامک».
اميد است با شناخت اين آفت‌، زبان و بيان خويش را کنترل کنيم و خود و جامعه را از عوارض و پيامدهاي آن، مصون داريم.

صفحات: 1· 2